«ԶՈՐԱՎԱՐ ՍԵՊՈՒՀ» ՊԱՏՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔ


Նկար

ՏԻՐԱՍԵՐ ՉԵՆՔ. Արմեն Ճուղուրյան, Տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր

28/07/2020

<p style="text-align: justify;">Արարատի գագաթը հետզհետե ավելի ու ավելի մոտ էր թվում: Եվ Հայկը, երկար ճամփորդությունից ու վերելքից հոգնած, փորձում էր ուժ հավաքել: Նա գիտակցում էր, որ իր վաղեմի երազանքն իրականանում է ու շուտով հասնելու է բիբլիական լեռան բարձրակետին, որտեղից էլ հենց Արմենո պապը հսկում է հայոց աշխարհը, տեսնում հայ ժողովրդի տառապանքները, կորուստները, նաև փառավոր հաղթանակները, հպարտանում հայոց արքաների քաջությամբ ու վեհությամբ: Արքաների մասին խորհելիս Հայկն ինքն իրեն հարց տվեց. &laquo;Տեսնես պատմական ժամանակներում հայ ժողովուրդը տիրասե՞ր է եղել, թե՞ էլի չի ընդունել իր առաջնորդներին, ինչպես հիմա: Իհարկե՛, միշտ էլ եղել են դավաճաններ, որոնք դավադրաբար սպանել են հայոց արքաներին կամ թշնամուն են հանձնել առաջնորդներին: Բայց նման դրվագներ բոլոր ազգերի պատմություններում էլ արձանագրվել են&raquo;:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Այո՛, &ndash; Հայկի մտորումները հանկարծակի ընդհատեց Արմենո պապը, որն աննկատ միացել էր արշավախմբին, &ndash; պատմությունը ցույց է տալիս, որ բոլոր ազգերի պատմության մեջ էլ արձանագրվել են արքաներին և առաջնորդներին դավաճանելու փաստեր: Բայց հայերիս մոտ, դրան զուգահեռ, միշտ էլ նկատվել է մի հավելյալ բացասական վերաբերմունք առաջնորդների նկատմամբ: Մենք՝ հայերս, տիրասեր չենք և, որպես կանոն, չենք սիրում նվիրումով համախմբվել մեր առաջնորդների շուրջ, փոխարենը&nbsp;միշտ խանդով ու ակնածանքով ենք վերաբերվում նրանց, քննադատում ու փնովում ենք՝ չհասկանալով, որ դրանով, առաջին հերթին, վնասում ենք մեր ազգային շահերը: Անգամ այդպես վարվեցինք Անդրանիկի, Նժդեհի, Դրոյի և այն փառապանծ մարդկանց հետ, որոնք իրենց կյանքը նվիրեցին հայապահպանմանը, իսկ արդյունքում` նեղացած և վշտացած հեռացան Հայաստանից:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Իսկ ինչո՞ւ տիրասեր չենք: Չէ՞ որ առանց առաջնորդների ազգը միշտ էլ ամբոխի է վերածվում: Չէ՞ որ թշնամի հարևաններով շրջապատված հայ ժողովրդի համար ամբոխավարությունը չափազանց վտանգավոր է: Ա՛յ, մեր օրերում էլ է այդպես: Վերջապես ձեռք բերեցինք անկախություն, ունեցանք երկրի նախագահներ, բայց նրանցից ոչ մեկին էլ լիարժեքորեն չընդունեց հայ ժողովուրդը՝ լինի սփյուռքում թե հայրենիքում: Փոխանակ անկախության կառուցման դժվարին ճանապարհին համախմբվեինք նրանց շուրջ, ընդհակառակը, նրանց անընդհատ քննադատության թիրախ դարձրինք և անհաջողությունների ու դժվարությունների մեղքի բաժինը բարդեցինք երկրի առաջնորդների վրա, &ndash; կիսաձայն շարունակեց Հայկը:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Ի՛մ սիրելի Հայկ, ասեմ ավելին, այնքան տիրասեր չենք, որ անգամ նկատում ենք հե՛նց առաջնորդների կողմից միմյանց նկատմամբ խանդն ու ակնածանքը: Հիշո՞ւմ ես`&nbsp;մի քանի անգամ Երևանի սրտում՝ Հանրապետության հրապարակում Անկախության օրվա առիթով զորահանդես կազմակերպվեց: Ոչ մի անգամ հարթակում մեկտեղ չհավաքվեցին երկրի բոլոր նախագահները: Չէ՞ որ հենց նրանք են եղել անկախություն կերտողների ջահակիրները և իրենց միասնական ներկայությամբ պիտի, որ անթաքույց վկայեին, որ, ուս ուսի տված, միասնաբար մեր ժողովրդին առաջնորդում են նորանոր հաղթանակների: Բայց դա չտեսանք:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Ես էլ եմ առաջնորդների շրջանում նման վարքագիծ նկատել&nbsp;և ոչ միայն աշխարհիկ կառավարման ոլորտում, այլև եկեղեցական կյանքում: Ա՛յ, օրինակ, մեր ազգն առանձնանում է նրանով, որ ունի երկու հոգևոր առաջնորդներ` երկու կաթողիկոս: Դրա պատճառները շատ են, բայց ակնառուն այն է, որ այդ երկու կաթողիկոսարանների միջև լիարժեք ներդաշնակություն մինչև այսօր քիչ է նկատվում, &ndash; հավելեց Արմենո պապը:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Ուրեմն&nbsp;ե՞րբ պիտի հասկանանք, որ բոլորս միաժամանակ չենք կարող լինել առաջնորդներ և ինքնագոհ ղեկավարներ: Այդ ե՞րբ պիտի ըմբռնենք առաջնորդների շուրջ համախմբվելու՝ այդ կարևոր ու ազգապաշտպան խորհուրդը, որ միայն օրհասական ժամերին ենք հասկանում, երբ ազգը հայտնվում է բնաջնջման շեմին, &ndash; հոգոց հանելով ակնարկեց Հայկը:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Գիտե՞ս, սիրելի՛ Հայկ,&ndash; ասաց Արմենո պապը,&ndash; կա մի առասպել Արտաշես թագավորի անեծքի մասին, որը սերտ կապ ունի հայ ժողովրդի տիրասիրության կորստի հետ:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Խնդրում եմ, Արմենո՛ պապ, պատմի՛ր ինձ այդ առասպելը,&ndash; հորդորեց Հայկը:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Տեսնում եմ՝ դու նորից զլանում ես ինքդ որոնել այդ նյութը և կարդալ: Բայց ես կաշխատեմ շատ հակիրճ լինել, որպեսզի մանրամասներին դու ծանոթանաս Մովսես Խորենացու պատմագրությունից: Ուրեմն&nbsp;լսի՛ր, թե ինչ է պատմում պատմահայրը մեր հեթանոս ժամանակներից: Երբ մահացավ Արտաշես թագավորը, ժողովուրդը սկսեց ողբալ և ցավագին տանել այդ լուրը: Ամբողջ երկիրը սգում էր, մարդիկ ցանկանում էին ինքնասպան լինել և երկնքում միանալ իրենց սիրելի թագավորին: Միայն Արտաշեսի որդին` արքայազն Արտավազդը, չէր սգում: Նա նախանձում էր հանգուցյալ հոր փառքին: Դիմելով նրան՝ նույնիսկ կշտամբանքի խոսք էր ասում. &laquo;Տիրակա՛լ, դու այնքա՜ն սիրված ես, որ հիմա ամբողջ ժողովուրդն է ցանկանում քո հետևից գալ: Ինձ ի՞նչ պիտի մնա քեզանից հետո: Դու ինձ ոչինչ չես թողնում: Ես ինչպե՞ս պիտի կառավարեմ այս փլատակների վրա&raquo;: Հանգուցյալ հայրը, լսելով իր հասցեին ուղղված այս կշտամբանքը և չհանդուրժելով որդու նախանձն իր հանդեպ ժողովրդի տածած սիրո պատճառով, անիծում է նրան՝ ասելով. &laquo;Թո՛ղ քո գահակալության ժամանակ ժողովուրդը քեզ ատի այն աստիճան, որ չարքերը ստիպված քեզ գերեվարեն և բանտարկեն Արարատ լեռան քարանձավներում` ազատելով ժողովրդին անցանկալի արքայից&raquo;:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash;Հետո ի՞նչ եղավ, &ndash; անհամբեր հարցրեց Հայկը:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Դե ի՞նչ պիտի լիներ, &ndash; շարունակեց Արմենո պապը, &ndash; համաձայն այս առասպելի, Արտաշես թագավորի անեծքն իրագործվեց: Արտավազդն իր գահակալության առաջին իսկ օրվանից չսիրվեց հայ ժողովրդի կողմից, մի ժողովրդի, որ մինչ այդ չափազանց տիրասեր էր: Արտավազդն արքունիքից վռնդեց իր հարազատ եղբայրներին, բարեկամներին և նրանց փոխարինեց չար մարդկանցով, որով էլ ավելի սաստկացրեց ժողովրդի ատելությունն իր հանդեպ: Եվ ահա օրերից մի օր Արարատի փեշերին որս անելիս, խոր անդունդի վրայով անցնելիս&nbsp;Արտավազդ արքայի ձին սայթաքեց, և նա ընկավ չարքերի կիրճը: Դե՛, չարքերն էլ բռնեցին արքային, տարան մութ ու հեռավոր մի քարանձավ և շղթաներով նրան գամեցին քարանձավի պատին, որ այնտեղից այլևս դուրս չգա, ու ժողովուրդն ազատվի իր չսիրած առաջնորդից: Ասում են՝ մինչև այսօր Արտավազդ արքան փորձում է իր շղթաները կոտրել և դուրս գալ քարանձավից: Նրան անգամ օգնում են իր հավատարիմ շները՝ իրենց ժանիքներով կրծոտելով երկաթյա շղթաները: Բայց Արտաշես թագավորի անեծքն այնքան ուժեղ է, որ երբ շղթաների գամերը թուլանում են, քարանձավ են մտնում դարբինները, հերթական անգամ դուրս են քշում շներին և իրենց ծանր մուրճերի հարվածներով նորից ամրացնում են դրանք: Եվ այսպես&nbsp;դարեր շարունակ&hellip;</p> <p style="text-align: justify;">&ndash;Ուրեմն&nbsp;Արտաշես թագավորի անե՞ծքն էր, որ մեզ խանգարեց տիրասեր լինել, &ndash; հետաքրքրվեց Հայկը:</p> <p style="text-align: justify;">&ndash; Դա ես այդքան էլ չեմ կարևորում,&ndash; հակադարձեց Արմենո պապը: &ndash; Արքայի առասպելական անե՞ծքն էր պատճառը, թե՞ մեր ժողովրդի մեջ պատմության խորքերից ձևավորված կարծրատիպը, միևնույն է. ինչ-որ բան հային դեռևս խանգարում է տիրասեր լինել. հատկանիշ, որից պետք է շուտափույթ ձերբազատվել: Եվ այս պահանջը գալիս է դարերի խորքից, ու դրա մասին ակնարկել է դեռևս պատմահայր Մովսես Խորենացին:</p> <p style="text-align: justify;">&nbsp;</p> <p style="text-align: right;"><em>(շարունակելի)</em></p>