Աշխարհը կարո՞ղ է գտնել այլընտրանք ԱՄՆ դոլարին
Աշխարհում կա մոտ 180 արժույթ, բայց դրանցից միայն փոքր մասը մեծ դերակատարում ունի միջազգային առևտրի, ֆինանսների և ԿԲ-ի արժութային պահուստներում: Ժամանակակից դարաշրջանում ԱՄՆ դոլարն ունի գերիշխող միջազգային ներկայություն, որին հաջորդում են եվրոն և մի քանի այլ արժույթներ: Թեև կոնկրետ արժույթների օգտագործումը ժամանակի ընթացքում զգալիորեն կայուն է, քանի որ գերիշխող արժույթների կարգավիճակը տասնամյակների ընթացքում մնացել է անփոփոխ, այնուամենայնիվ միջազգային արժութային համակարգում որոշիչ տեղաշարժեր տեղի են ունեցել: Օրինակ, բրիտանական ֆունտը կորցրեց իր գերիշխող արժույթի կարգավիճակը միայն 1930-ականներին, այն բանից հետո, երբ Բրիտանիան դադարեց լինել առաջատար համաշխարհային տնտեսություն: Որո՞նք են այն գործոնները, որ կարող են մեծացնել կամ նվազեցնել ԱՄՆ դոլարի գերակայությունը համաշխարհային առևտրում:
Անցյալ դարի մեծ մասի ընթացքում համաշխարհային տնտեսության մեջ ԱՄՆ դոլարի կարևորությունը ապահովվել է ԱՄՆ տնտեսության չափերով և հզորությամբ, նրա կայունությամբ, ինչպես նաև բաց առևտրի և կապիտալի հոսքերի շնորհիվ: Արդյունքում, ԱՄՆ ֆինանսական շուկաների խորությունն ու իրացվելիությունը աննախադեպ են: Դոլարը գերիշխող արժույթն է և հսկայական միջազգային դեր է խաղում համաշխարհային ՀՆԱ-ում ԱՄՆ-ի մասնաբաժնում: Այդուհանդերձ, այս գերակայությունը չպետք է ընկալվի որպես կանխորոշված, և այսօր արդեն տարաբնույթ քննարկումներ են ծավալվում դոլարի կարգավիճակի հնարավոր մարտահրավերների հետ կապված:
Եվրոն հաջորդ ամենաբարձր արժույթն է, և դրա արժեքը նույնպես բավականին կայուն է մնացել: Թեև չինականի միջազգային օգտագործումը աճել է վերջին 20 տարիների ընթացքում: Այնուամենայնիվ, ավելի երկարաժամկետ կտրվածքով դոլարի միջազգային կարգավիճակին մարտահրավեր նետելու ավելի մեծ ռիսկ կա, և որոշ վերջին զարգացումներ կարող են խթանել այլ արժույթների միջազգային օգտագործումը:
ԱՄՆ դոլարի գերակայության մարտահրավերների մեկ այլ աղբյուր կարող է լինել Չինաստանի շարունակական արագ աճը: Չինաստանի ՀՆԱ-ն արդեն գերազանցում է ԱՄՆ ՀՆԱ-ին գնողունակության հավասարության հիման վրա (ԱՄՀ Համաշխարհային տնտեսական հեռանկար, հուլիս 2021) և կանխատեսվում է, որ 2030-ական թվականներին անվանական արտահայտությամբ կգերազանցի ԱՄՆ ՀՆԱ-ն:
Վճարումների փոփոխվող լանդշաֆտը նույնպես կարող է խնդիր լինել ԱՄՆ դոլարի գերակայության համար։ Օրինակ, թվային արժույթների արագ աճը ինչպես մասնավոր, այնպես էլ պաշտոնական հատվածում կարող է նվազեցնել ԱՄՆ դոլարի կախվածությունը:
ԱՄՆ դոլարի արժեքը այլ հիմնական արժույթների նկատմամբ հասել է իր ամենաբարձր մակարդակին 2000-ականների սկզբից ի վեր։ Նույնիսկ երբ ի հայտ են գալիս ռեցեսիայի վախեր և տնտեսությունը դանդաղման նշաններ է ցույց տվել, դոլարը շարունակել է աճել: Վերջինս միջազգային առևտրում ամենաշատ օգտագործվող արժույթն է ոչ միայն ցանցային էֆեկտների պատճառով, այլ նաև այլ պատճառներով, որոնք դժվար է կրկնօրինակել այլ երկրների, հատկապես այնպիսի երկրների համար, ինչպիսին Չինաստանն է: Աշխարհն օգտագործում է դոլարը, քանի որ ԱՄՆ-ն ունի ամենախորը և ճկուն ֆինանսական շուկաները, ամենապարզ և թափանցիկ կորպորատիվ կառավարումը և (չնայած վերջին պատժամիջոցներին) ամենաքիչ խտրականությունը տեղացիների և օտարերկրացիների միջև: Սա նշանակում է, որ, օրինակ, չինական յուանը ԱՄՆ դոլարի հետ մրցելու համար՝ Պեկինը պետք է պատրաստ լինի նույն արտոնությունները տրամադրել օտարերկրացիներին։ Սա ներառում է իր ընթացիկ և կապիտալի հաշիվների նկատմամբ վերահսկողությունից հրաժարվելը և վարկերի ու ֆինանսական համակարգի պարտավորությունների աճը վերահսկելու նրա կարողության էական նվազեցումը: Այս բոլոր միջոցները, գոնե մոտ ապագայի համար, չափազանց անհավանական են թվում։
Դոլարի համատարած կիրառման մեկ այլ՝ ավելի կարևոր պատճառ կա. համաշխարհային առևտրային համակարգը սարսափելի անհավասարակշռված է, քանի որ մի քանի խոշոր տնտեսություններ, այդ թվում՝ Չինաստանը, Գերմանիան, Ճապոնիան և Ռուսաստանը, շրջափակված են եկամուտների անհավասարակշռված բաշխման մեջ, որը նվազեցնում է ներքին սպառումը և ստիպում բարձրացնել իրենց խնայողությունների տոկոսադրույքները: Քանի որ թույլ սպառումը, ինչպես նաև մասնավոր բիզնեսի թույլ ներդրումները, որոնք հիմնականում կախված են տեղական սպառողներից, հանգեցնում են թույլ ներքին պահանջարկի: Իր հերթին Չինաստանը վերջին 6 կամ 7 տարիների ընթացքում զգալիորեն կրճատել է իր` առանց այն էլ սահմանափակ կապիտալի արտահանումը զարգացող երկրներ, քանի որ ռիսկերն ավելի ու ավելի ակնհայտ են դառնում, մինչդեռ Ռուսաստանը մեծ ներդրումներ չի անում զարգացող աշխարհում:
Ընդհանուր առմամբ, որևէ լայնածավալ քաղաքական կամ տնտեսական փոփոխության բացակայությունը, որը կվնասի ԱՄՆ դոլարի արժեքը՝ որպես փոխանակման միջոց, և միաժամանակ կմեծացնի դոլարի այլընտրանքների գրավչությունը չկա. դոլարը, ամենայն հավանականությամբ, կմնա աշխարհում գերիշխող միջազգային արժույթ գոնե տեսանելի ապագայի համար։
Վերջին շաբաթների ընթացքում որոշ վերլուծաբաններ պնդում էին, որ Ռուսաստանի դեմ կիրառվող պատժամիջոցների արդյունքում աշխարհը, ամենայն հավանականությամբ, կտեսնի համաշխարհային պահուստների կուտակման փոփոխություն դեպի ապրանքներ: Սա նույնպես անհավանական է։ Այն երկրները, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Իրանը և Վենեսուելան, հիմնականում ապրանք արտահանողներ են, ինչը շատ դժվարացնում է պահուստների կուտակման տրամաբնությունը։ Նրանք ստիպված կլինեն ագրեսիվ գնումներ կատարել, երբ գները բարձր են, և ավելի հավանական է, որ նրանք ստիպված լինեն դրամայնացնել իրենց պահուստները, երբ գները ցածր են, և նրանց տնտեսությունը պայքարում է: Այլ կերպ ասած, շատ երկրների համար, որոնք առավել վճռական են խուսափել ԱՄՆ դոլարի գերակայությունից, պահուստներում ներդրումներ կատարելը, հավանաբար, կստիպի նրանց գնել ակտիվներ, երբ գները բարձր են, և վաճառել դրանք, երբ գները ցածր են: Միայն փոքր երկրները, որոնք ապրանքների զուտ ներկրողներ են, հավանաբար կշահեն իրենց պահուստների զգալի մասը ապրանքների մեջ ներդնելուց, և նույնիսկ այս երկրները պետք է անհանգստանան համաշխարհային աճի և ապրանքների գների միջև դրական հարաբերակցության համար:
Հեղինակ՝ «Զորավար Սեպուհ» պատմաքաղաքական վերլուծական կենտրոնի տնտեսական վերլուծաբան, տ․գ․թ․, դոցենտ Թամարա Հարությունյան
