«ԶՈՐԱՎԱՐ ՍԵՊՈՒՀ» ՊԱՏՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔ


Նկար

ՀՀ էներգետիկ ռիսկերը. Վահե Դավթյան Քաղաքական գիտությունների դոկտոր

09/07/2020

<p style="text-align: justify;">Էներգետիկ անվտանգությունը` որպես ազգային անվտանգության կարևոր բաղադրիչ, տնտեսական, քաղաքական և տեխնիկական պատճառներով ենթարկված է մի շարք ռիսկերի ու սպառնալիքների: Վերջիններս կարող են լինել արտաքին և ներքին բնույթի: Ներքին սպառնալիքները հիմնականում ձևավորվում են տեխնիկական կամ կառավարչական ու ֆինանսատնտեսական տիրույթում, մինչդեռ արտաքինները, որպես կանոն,&nbsp;&nbsp;պայմանավորված են լինում քաղաքական, աշխարհաքաղաքական ու աշխարհատնտեսական գործընթացներով: Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության հիմնախնդիրները վերհանելու, դրանք օբյեկտիվ գնահատելու ու մարտահրավերները գիտակցելու համար նախ և առաջ փորձենք առանձնացնել համակարգի սպառնացող վտանգներն ու ռիսկերը, որոնք, մեր հետազոտության շրջանակներում որպես ուղենիշներ, հանդես կգան:<br /> Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկ անվտանգության ապահովման հայեցակարգում էներգետիկ անվտանգությունը սահմանվում է որպես քաղաքական, տնտեսական, իրավական, կազմակերպչական, մեթոդական և այլ բնույթի միջոցառումների համալիր, որը պետության կարիքների բավարարման համար ապահովում է որակյալ և հուսալի էներգամատակարարում տնտեսապես հիմնավորված գներով, ամենօրյա պայմաններում, ինչպես նաև արտակարգ իրավիճակներում և պատերազմի ժամանակ:<br /> Այպիսով, քանի որ տվյալ սահամանումը բնութագրում է էներգետիկ անվտանգությունը որպես&nbsp;միջոցառումների&nbsp;համալիր, կարելի է պնդել, որ նշված բազային փաստաթուղթը նախևառաջ ենթադրում է կառավարչական գործընթացների կազմակերպման արդյունավետության ու որակի բարձրացում: Հետևաբար,&nbsp;անձը&nbsp;էներգետիկ անվտանգության համակարգում դիտարկվում է որպես առանցքային օղակ, ինչը պարտավորեցնում է պետությանը պարբերաբար բարձրացնել էներգետիկ ոլորտում ներգրավված կադրերի պատրաստման և վերապատրաստման ինստիտուտի արդյունավետությունը: Միևնույն ժամանակ հարկ է նշել, որ &ldquo;Հայեցակարգում&rdquo;, որն ըստ էության Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության քաղաքականությունը սահմանող միակ կոնցեպտուալ փաստաթուղթն է, բացակայում է որևէ հստակ դրույթ կադրային քաղաքականության մասին, ինչն ակնհայտորեն կարելի է դիտարկել որպես լուրջ բացթողում:<br /> &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;Այնուամենայնիվ, բերված համակարգային սահմանումը նաև ենթադրում է առավել վտանգավոր սպառնալիքների ու ռիսկերի օբյեկտիվ գնահատում, ինչը թույլ կտա համապատասխան միջոցառումների համալիր մշակել ու իմպլեմենտացնել այն: Իր հերթին, &ldquo;Հայեցակարգում&rdquo; &ldquo;էներգետիկ&nbsp;անվտանգության&nbsp;սպառնալիք&rdquo; հասկացությունը դիտարկվում է որպես գործոն, որը կարող է խոչընդոտել երկրի էներգետիկ կարիքների ապահովմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը: Ներկայացնենք, այսպիսով, Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության առանցքային սպառնալիքները՝ բաժանելով դրանք երկու խմբերի՝ արտաքին և ներքին:</p> <p style="text-align: center;"><strong>Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության արտաքին սպառնալիքների շարքին են դասվում.</strong></p> <ol> <li style="text-align: justify;"><strong>Վառելիքաէներգետիկ&nbsp;ռեսուրսների&nbsp;մատակարարումների&nbsp;ընդհատումները:</strong><em>&nbsp;Տվյալ սպառնալիքն արդիական է ցանկացած պետության համար և պայմանավորված է մի շարք տեխնիկական, տնտեսական ու քաղաքական խնդիրներով: Ստորև ներկայացված են դրանցից մի քանիսը:</em></li> <li style="text-align: justify;"><strong>Հյուսիսային գազատարի երկարատև խափանումը կամ հյուսիսային և հարավային գազատարների միաժամանակյա խափանումը` մասնավորապես ձմեռային ժամանակահատվածում:&nbsp;</strong>Ինչպես հայտնի է, ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Հայաստանը բնական գազ էր ստանում Վրաստանի տարածքով անցնող միակ գազատրանսպորտային միջանցքով (Մոզդոկ-Թբիլիսի, կամ Հյուսիսային գազամուղ), ինչը չէր կարող հանդիսանալ երկրի էներգետիկ անվտանգության ապահովման երաշխիք և ընդգծում էր վերջինիս ուղղակի կախվածությունը հարևան երկրից: Հայտնի են մի շարք դեպքեր, երբ այս կամ այն պատճառներից ելնելով՝ Վրաստանը կասեցնում էր գազմուղի աշխատանքը, ինչի հետևանքով Հայաստանը հայտնվում էր էներգետիկ իզոլացման պայմաններում: Ուստի անհրաժեշտ էր դիվերսիֆիկացնել երկրի գազատրանսպորտային համակարգը, ինչի նպատալով նախաձեռնվեց Իրան-Հայաստան գազամուղի շինարարությունը, ինչպես նաև որդեգրվեց Աբովյանի գազի ստորգետնյա պահեստ-կայանի պահեստավորման ծավալների ավելցման քաղաքականությունը:</li> <li style="text-align: justify;"><strong>Վրաստանի տարածքում գտնվող գազատարի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ձեռքբերումը Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի որևէ ընկերության կողմից, ուղղակիորեն կամ որևէ այլ աֆիլացված ընկերության միջոցով:</strong>&nbsp;2010 թ. Վրաստանի կառավարությունը հայտարարեց Լոնդոնի ֆոնդային բորսայում իր սեփականությունը հանդիսացող Մոզդոկ-Թբիլիսի գազամուղի բաժնետոմսերի հնարավոր վաճառքի մասին: Նույն թվականին գազամուղը դուրս էր հանվել Վրաստանի ռազմավարական նշանակություն ունեցող ենթակառուցվածքների ցուցակից: Հատկանշական է, որ ադրբեջանական պետական SOCAR նավթագազային ընկերությունը, որը &ldquo;Գազպրոմ&rdquo; ԲԲԸ ու &ldquo;ԿայՄունայԳազ&rdquo; ընկերության (Ղազախստան) հետ մեկտեղ դիտարկում էր բաժնետոմսերի ձեռքբերման հնարավորությունը, հայտարարեց, որ պատրաստ է գազամուղի իրական արժեքը գերազանցող գումար վճարել դրա ձեռքբերման համար: Ճիշտ է` Վրաստանի կառավարության այս նախաձեռնությունն այդպես էլ կյանքի չկոչվեց, ինչը հիմնականում պայմանավորված էր նշված ժամանակաշրջանում համաշխարհային շուկաներում տիրող ոչ բարենպաստ ֆինանսական պայմաններով: 2016 թ. պաշտոնական Թբիլիսին կրկին բարձրացրեց գազամուղի վաճառքի հարցը: Սակայն առ այսօր, չնայած ադրբեջանական ընկերությանը 2018 թ. շուրջ 600 հազ. մետր գազամուղեր վաճառելու փաստին, Մոզդոկ-Թբիլիսի գազամուղը շարունակում է մնալ Վրաստանի պետական սեփականությունը:</li> <li style="text-align: justify;"><strong>Նավթամթերքների ներկրման կարճաժամկետ կամ առավել վտանգավոր` երկարաժամկետ խափանումները:&nbsp;</strong>Այս սպառնալիքին Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության համակարգը վերջին անգամ առերեսվեց 2008 թ., երբ ռուս-վրացական &ldquo;հնգօրյա պատերազմի&rdquo; ժամանակ պայթեցվել էր Գորի-Թբիլիսի երկաթուղային կամուրջը, ինչի հետևանքով կասեցվել էր բեռների, այդ թվում՝ վառելիքի փոխադրումները դեպի Հայաստան: Այս իրավիճակը հանգեցրեց մի շարք տնտեսական ու անվտանգային բնույթի խնդիրների, որոնցից էին, օրինակ, պատերազմի օրերին երկրում առկա նավթամթերքի դեֆիցիտը, բենզինի գնի կտրուկ աճը ներքին շուկայում և այլն:</li> <li style="text-align: justify;"><strong>Հայաստանի և Իրանի էլեկտրաէներգետիկական համակարգերի զուգահեռ աշխատանքի խափանումներն ու Հայաստանի էլեկտրաէներգետիկական համակարգի հայտնվելը մեկուսացած իրավիճակում:&nbsp;</strong>Ներկայումս ամբողջությամբ վերացված չէ Իրանի էներգահամակարգի հետ զուգահեռ աշխատանքի ռեժիմից դուրս գալու վտանգը: Նման խափանման նախադեպ արդեն առկա է. 2013 թ. նոյեմբերին Հայաստանը դուրս եկավ զուգահեռ աշխատանքի ռեժիմից, ինչից հետո գործարկվեց պաշտպանողական մեխանիզմը, որը և անջատեց համակարգը: Պաշտոնական տեղեկատվության համաձայն` անջատումից ընդամենը 2 րոպե անց չափանիշները կարգավորվեցին, իսկ 3,5 ժամ հետո խնդիրն ամբողջությամբ լուծվեց: Հարկ է նշել, որ Իրանի հետ առկա էլեկտրաէներգիայի փոխադարձ հոսքերը ուղղակիորեն ազդում են նաև երկրի էներգահամակարգի արդյունավետության վրա: Բավական է նշել, որ Հայաստանի էներգահամակարգի երկարատև իզոլացման դեպքում Հայկական ԱԷԿ-ում կարտադրվեր ընդամենը 1,7-1,8 մլրդ կՎտ.ժ էլեկտրաէներգիա, մինչդեռ փոխադարձ հոսքերի շնորհիվ այդ ցուցանիշը հասնում է մոտ 2,5 մլրդ կՎտ.ժ-ի: Նաև հայ-իրանական էներգահամակարգի սինխորնիզացմամբ է հաճախ բացատրվում 2019 թ. հուլիսի 10-ին Հայաստանում տեղի ունեցած էներգետիկ վթարը, որի արդյունքում էլեկտրաէներգիայի մատակարարումը դադարեցվել էր մի քանի ժամով: Այսպիսով, էներգահամակարգերի զուգահեռ աշխատանքի խափանումը մտնում է նաև ներքին սպառնանլիքների խմբի մեջ, քանի որ բնութագրում է դիսպետչերական համակարգերի աշխատանքի արդյունավետությունն ու անվտանգությունը:</li> <li style="text-align: justify;"><strong>Տարածաշրջանային վառելիքաէներգետիկ ծրագրերից դուրս մնալու մշտապես շարունակվող և խորացող գործընթացները և դրա հետևանքով էներգետիկ աղբյուրների տարատեսականացման մակարդակի անկումը:&nbsp;</strong>Ակնհայտ է, որ Հայաստանի էներգետիկ ու տրանսպորտային շրջափակումը հանդիսանում է Ադրբեջանի և Թուրքիայի տարածաշրջանային քաղաքականության առանցքային գործիքներից մեկը: Այս համատեքստում անհրաժեշտ է անդրադառնալ այնպիսի նախագծերի, ինչպիսիք են Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը, Հարավային գազային միջանցքը, Արբեջան-Վրաստան-Թուրքիա էլեկտրաէներգետիկ կամուրջը, Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին և այլն: Միևնույն ժամանակ պետք է փաստել, որ Հայաստաի շրջափակումից տուժում է ամբողջ տարածաշրջանի հաղորդակցային համակարգը: Դրա մասին է վկայում, օրինակ, այն հանգամանքը, որ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի նախագծման փուլում թուրքական Botas ընկերությունը, ելնելով ֆինանսատնտեսական նպատակահարմարությունից, առաջարկում էր այն կառուցել Հայաստանի, այլ ոչ թե Վրաստանի տարածքով:</li> <li style="text-align: justify;"><strong>Վառելիքաէներգետիկ ռեսուրսների շուկայում կոնյունկտուրային տեղաշարժերն ու գների կտրուկ փոփոխությունը (աճը), արտահանող, ինչպես նաև տարանցիկ երկրներում քաղաքական անկայունությամբ պայմանավորված տարանցման ժամանակ ի հայտ եկած խոչընդոտները:&nbsp;</strong>Գնային գործոնը, հատկապես Հայաստան ներկրվող բնական գազի գնագոյացումն ու դրա սակագները, ներքին շուկայում հանդիսանում է Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության թերևս ամենախնդրահարույց բաղադրիչը: Վերջինս ուղղակիորեն ազդում է երկրի տնտեսական ակտիվության ու արդյունավետության, բնակչության բարեկեցության և, հետևաբար, ներքաղաքական կայունության մակարդակի վրա: Ինչ վերաբերում է տարանցման խնդիրներին, ապա խոսքը հիմնականում Վրաստանի մասին է, որը տվյալ համատեքստում հանդես է գալիս որպես ռուսական գազի տարանցիկ գոտի և, ինչպես ցույց է տալիս վերջին տարիների փորձը, ձգտում է վերանայել &ldquo;Վրաստան-Գազպրոմ&rdquo; երկխոսության ձևաչափը՝ հավելյալ ռիսկեր ձևավորելով Հայաստանի կայուն գազամատակարարման համար: &nbsp;</li> <li style="text-align: justify;"><strong>Տարածաշրջանային քաղաքական հակամարտությունները, որոնք ուղեկցվում են վառելիքաէներգետիկ համակարգի օբյեկտների նկատմամբ դիվերսիոն&ndash;ահաբեկչական գործողություններով:&nbsp;</strong>Հարավային Կովկասում առկա անկայունությունը, ինչպես նաև մի շարք սառեցված հակամարտությունները ուղղակիորեն ազդում են տարածաշրջանի էներգետիկ անվտանգության ապահովման մակարդակի վրա: Մյուս կողմից, խոշոր էներգետիկ ենթակառուցվածքային նախագծերի իրականացումը ձևավորում է հակամարտությունների զսպման ռեսուրս: Հենց այս համատեքստում էր 1990-ականներին դիտարկվում Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի նախագիծը, որը, համաձայն որոշ դիվանագիտական (այդ թվում՝ հայկական) գնահատականների, հանդես է գալու որպես զսպող գործոն՝ թույլ չտալով Ադրբեջանին նոր պատերազմ հրահրել՝ օտարերկրյա ներդրումները չվտանգելու նպատակով: Փորձը, սակայն, ցույց է տալիս, որ լիբերալ տեսության տրամաբանությունից բխող մոտեցումն, միշտ չէ, որ բերում է ակնկալվող արդյունքների:</li> <li style="text-align: justify;"><strong>Թուրքիայի կողմից Ախուրյան և Արաքս գետերի մակարդակների իջեցումը, որը կարող է նվազեցնել Արաքս գետի վրա Հայաստանի և Իրանի կողմից համատեղ կառուցվող ՀԷԿ-երի հզորությունները:&nbsp;</strong>Ներկայումս Թուրքիան Արաքսի վրա 4 ջրամբար է շահագործում, ինչի հետևանքով Հայաստանի սահման չհասած գետի սկզբնամասում այդ ջրամբարները միասին մոտ 1,3 մլրդ խմ ջուր են կուտակում, մինչդեռ Արաքս գետի ջրային պաշարները կազմում են մոտ 2,5 մլրդ խմ ջուր: Ակնհայտ է, որ հայ-իրանական Մեղրի ՀԷԿ-ի շինարարական աշխատանքներն սկսելու դեպքում պետությունը պետք է ապահովի նախագծի անվտանգությունը նաև այս տիրույթում:&nbsp;</li> </ol> <p style="text-align: center;">Նշված արտաքին սպառնալիքների հետ մեկտեղ առանձնացվում են <strong>հետևյալ&nbsp;ներքին&nbsp;բնույթի&nbsp;սպառնալիքները.</strong></p> <ol> <li style="text-align: justify;">էներգահամակարգում շահագործվող սարքավորումների և մեխանիզմների ֆիզիկական և բարոյական մաշվածության բարձր աստիճանը:</li> <li style="text-align: justify;">Հայկական ԱԷԿ-ի գործող էներգաբլոկի փոխարեն նոր ատոմային էներգաբլոկի կառուցմանն ուղղված գործընթացների խափանումը:</li> <li style="text-align: justify;">Արտաքին և սեփական ներդրումային ռեսուրսների խիստ նվազումը, նախագծային և շինարարական-մոնտաժային աշխատանքների թերֆինանսավորումը, վառելիքաէներգետիկ համակարգի ձեռնարկությունների և դրանց ապահովող ճյուղերի վերակառուցման, տեխնիկական վերազինման աշխատանքների դանդաղումը:</li> <li style="text-align: justify;">Ոչ համարժեք սակագնային քաղաքականության իրականացման հետևանքով վառելիքաէներգետիկ ռեսուրսների գնային անհամաչափության ի հայտ գալը, արդյունքում սահմանվող սակագները չեն ապահովում նորմատիվ նորոգումների և սպասարկումների իրականացման ծախսերը:</li> <li style="text-align: justify;">Վառելիքաէներգետիկ պաշարների ոչ արդյունավետ և ոչ խնայողաբար օգտագործումը:</li> <li style="text-align: justify;">Էներգահամակարգի ընկերությունների սարքավորումների վերանորոգման, սպասարկման և շինարարահավաքակցման աշխատանքների իրականացման ոչ բավարար ծավալները` սակագներում նախատեսված միջոցների անբավարարության պատճառով, սարքավորումների մաշվածության անթույլատրելի բարձր մակարդակը:</li> <li style="text-align: justify;">Էներգետիկ համակարգի հիդրոտեխնիկական կառույցների տեխնիկական անվտանգության մակարդակի նվազումը:</li> <li style="text-align: justify;">Խոշորամասշտաբ նախագծերի իրականացման խաթարումը` ծանր և մեծ չափերի սարքավորումների ներկրման ուղիների բացակայության պատճառով:</li> <li style="text-align: justify;">Բնական աղետները, տեխնածին վթարները և այլն:</li> </ol> <p style="text-align: justify;">Զուգահեռներ անցկացնելով ներկայացված արտաքին ու ներքին սպառնալիքների միջև՝ կարելի է գալ այն եզրահանգման, որ դրանք բոլորը սերտորեն փոխկապակցված են: Այսպես, օրինակ, ներքին սպառնալիքների շարքին դասված՝ ԱԷԿ-ի նոր էներգաբլոկի կառուցման խոչընդոտներն ուղղակիորեն պայմանավորված են նաև արտաքին գործոններով, որոնցից են Հայաստանում իրականացվող Ռուսաստանի էներգետիկ ռազմավարությունը, Եվրամիության և միջազգային կազմակերպությունների (հատկապես ՄԱԳԱՏԷ-ի՝ Միջուկային էներգիայի միջազգային գործակալության) դիրքորոշումը և այլն: Ակնհայտ է, որ ԱԷԿ-ի նոր էներգաբլոկի կառուցումն անհնար է դիտարկել նաև արտաքին քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական համատեքստից դուրս: Նույն տրամաբանությամբ է պետք մոտենալ նաև ներքին սպառնալիքների խմբում ներառված ոչ համարժեք սակագնային քաղաքականությանը, որը, ինչպես կտեսնենք հետագայում, ուղղակիորեն փոխկապակցված է էներգառեսուրսների ներկրման մի շարք քաղաքական բաղադրիչների հետ: &nbsp;</p> <p style="text-align: justify;">Ինչ վերաբերում է &ldquo;Հայցակարգում&rdquo; նշված վառելիքաէներգետիկ պաշարների ոչ արդյունավետ և ոչ խնայողաբար օգտագործման վտանգին, ապա այստեղ մենք ևս ստիպված ենք խնդիրը դիտարկել ոչ միայն ներքին տնտեսական համատեքստում, այլ նաև գլոբալ էներգետիկ անվտանգության փիլիսոփայության շրջանակներում: Օգտակար հանածոների անխնա սպառման և, հետևաբար, դրանց սահմանափակ լինելու պայմաններում (ամեն տարի աշխարհում էներգասպառումն աճում է մոտ 2%-ով) էներգաարդյունավետությունն ու էներգախնայողությունը 21-րդ դարում գլոբալ էներգետիկ անվտանգության առանցքային մարտահրավերներից են:<br /> <br /> Արտաքին և ներքին գործոնների փոխկապակցվածության մասին է վկայում նաև մասշտաբային նախագծերի իրականացման խաթարման սպառնալիքը: Որպես գլխավոր խոչընդոտ` այստեղ կարելի է դիտարկել խոշոր տեխնիկայի ներկրման ուղիների բացակայությունը, ինչն ուղղակիորեն բխում է Հայաստանի տրանսպորտային ու հատկապես երկաթուղային շրջափակումից և, հետևաբար, Հարավային Կովկասում առկա աշխարհաքաղաքական խնդիրներից:</p> <p style="text-align: justify;">Արտաքին և ներքին վտանգների փոխկապվածությունը ներկայացնելու համար կարելի է բերել մի շարք այլ օրինակներ, սակայն առայժմ սահմանափակվենք միայն այն դրույթով, որ այդ վտանգների չեզոքացման թերևս գլխավոր բարդությունը կայանում է դրանց բազմաշերտության մեջ:</p> <p style="text-align: justify;">&nbsp;Հիմնվելով &ldquo;Հայցակարգում&rdquo; նշված սպառնալիքների համեմատական վերլուծության վրա՝ սահմանենք այն առանցքային մարտահրավերները, որոնք ծառացել են Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության համակարգի առջև.</p> <ol> <li style="text-align: justify;">ագային էներգետիկ քաղաքականության մոդելի մշակում ու դրա իմպլեմենտացում՝ էներգետիկ համակարգի տեխնիկական, տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական ու էկոլոգիական անվտանգության համալիր ապահովման նպատակով,</li> <li style="text-align: justify;">էներգառեսուրսների ներկրման դիվերսիֆիկացում (տարատեսականացում), նախ և առաջ Իրանի հետ էներգետիկ երխոսության համակարգային զարգացման ճանապարհով,</li> <li style="text-align: justify;">ավելցուկային էներգետիկ հզորությունների պայմաններում արտադրվող էլեկտրաէներգիայի ինքնարժեքի նվազեցման ու դրա արտահանման ծավալների ավելացման ուղնիերի որոնում, ինտեգրում միջազգային հաղորդակցության (էլեկտրաէներգետիկ ու գազատրանսպորտային, այդ թվում` սվոփային) միջանցքներին,</li> <li style="text-align: justify;">Հայկական ԱԷԿ-ի նոր էներգաբլոկի կառուցման համար անհրաժեշտ միջոցների որոնման աշխատանքների ակտիվացում՝ ազգային էներգետիկ դիվանագիտության գործիքակազմի ձևավորման ու կիրառման միջոցով,</li> <li style="text-align: justify;">երկրի էներգետիկ համակարգի դիվերսիֆիկացում վերականգնվող էներգետիկայի (հատկապես արևային, հողմային, երկրաջերմային, կենսազանգվածային, ինչպես նաև փոքր հիդրոէներգետիկ) զարգացման միջոցով:<br /> &nbsp;</li> </ol> <p style="text-align: justify;"><br /> <br /> <br /> <br /> &nbsp;</p> <p style="text-align: justify;"><br /> <br /> &nbsp;</p>