«ԶՈՐԱՎԱՐ ՍԵՊՈՒՀ» ՊԱՏՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔ

<p style="text-align: justify;">Հայաստանի ներքին կյանքը բոլոր առումներով գրանցում է եռուն մի ժամանակահատված: Դա վերաբերում է նաև դպրոցական դասագրքերի նախագծերին, որոնք, մասնավորապես Հայոց պատմություն առարկայի պահով ( և ոչ միայն) ոչ թե սրբագրման, այլ&nbsp;լրիվ վերափոխման կարիք ունեն: Բայց մենք այսօր ցանկանում ենք անդրադառնալ միայն մի խնդրի՝ հայոց եկեղեցու պատմության խնդրին, որը, հայտնի է, որ որպես առանձին առարկա, ըստ նոր ծրագրերի չի դասավանդվելու և մատուցվելու է հայոց պատմության դասաժամերի շրջանակներում: Սա լուրջ տարաձայնությունների տեղիք է տվել&nbsp;և այն աստիճանի, որ հարցը դարձել է քաղաքական: Ոմանք այն համարում են դրսի ուժերի պարտադրանք, սորոսական և այլ նպատակների արդյունք, իշխող թիմի՝ եկեղեցու նկատմամբ ժխտողական վերաբերմունքի արդյունք և այլն: Մենք չենք ուզում քննարկել դրանց ճիշտ կամ սխալ լինելը: Անշուշտ, անհնար է այս ամենում ճշմարտությունն առհասարակ բացառել: Բայց մենք ցանկանում ենք անդրադառնալ մի խնդրի՝ դեմ չլինելով ամենևին եկեղեցու պատմության դասավանդմանը, չծայրահեղացնենք նրա դերակատարությունը մեր ժողովրդի կյանքում, ինչպես, որ անում ենք հաճախ աշխարհիկ իշխանությունների պարագայում, այլ&nbsp;այն գնահատել ճիշտ և անկողմնակալ, որը բխում է, նախ և առաջ, հենց իր՝ հայոց եկեղեցու շահերից: Անժխտելի է այն դերը, որն ունեցել է եկեղեցին պետականության բացակայության պայմաններում, բայց նաև անժխտելի է այն, որ եկեղեցին շատ հաճախ նպաստել է մեր պետականության թուլացմանը, որն անձամբ մեզ համար ամենավեհ արժեքն է, և որին ստորոդասելը եկեղեցուն նշանակում է ժողովրդին վերածել հոտի, նրան սնուցել միայն հավատի և բարոյականության նորմերով: Ասվածի հետնախորքի վրա բավական խոսուն է հայոց Արշակունյաց մեծ արքա Պապի կերպարը, մի անձնավորության, որի անունը վերջերս հաճախ է շահարկվում երկու առումով՝ ա. մատուցվում է որպես ինքնուրույն քաղաքականության հայեցակարգ կրող և վարող անձ, որը բնականաբար ճիշտ է և եկեղեցուն հանիրավի հակադրվող անձ՝ կրկնելով մասնավորապես Փավստոս Բուզանդի սխալ տեսակետները, որը, լինելով եկեղեցական, ամենածայրահեղ մեղադրանքներով է հանդես եկել Պապի դեմ, քանի որ վերջինս Ներսես Մեծի մահից հետո թուլացրեց եկեղեցուն ՝ հանուն կենտրոնաձիգ պետության, որը մեր օրերում փորձում են օգտագործել եկեղեցու հանդեպ ժխտողական քաղաքականության որդեգիրները և նաև եկեղեցապաշտպան անձինք և հոգևորականները, այն դեպքում, երբ դրանից ոչ մեր ժողովուրդն է շահում, ոչ պետությունը և ոչ էլ եկեղեցին: Պատմական ճշմարտություն՝ բոլոր առումներով, ահա թե որը պետք է լինի մեր ուղեգիծը և ոչ թե արհեստածին պատճառաբանություններով այս կամ այն ծրագրի հիմնավորման փորձը, որը վաղ թե ուշ ձախողման է դատապարտվելու: Խնդիրն այն աստիճանի տխուր է, որ նույնիսկ մեր հայտնի հոգևորականներից մեկը հեռուստաեթերներից մեկում շեշտեց՝ կարծես Պապի օրինակով ոգեշնչվողների ջգրու, թե նրա մասին պատկերացումը տվել են պատմիչները: Հասկանալի է`&nbsp;նա բացասական կերպար լինելու հանգամանքն էր հաստատում: Եվ սա այն դեպքում, երբ Պապը հենց ինքն է հանդիսանում մեր եկեղեցու անկախության սկզբնավորողը, և եկեղեցական հսկայական կալվածքների կրճատման և նախարարական տների թուլացման նրա պայքարը իրականացվել է մեկ գլխավոր նպատակով՝ Արշակունյաց պետականության ամրապնդման: Նրա գործունեությունը նկարագրելը մեր նպատակի մեջ չի մտնում: Սոսկ մատնաշենք, թե ինչ է արել այս երիտասարդ արքան&nbsp;իր գործունեության կարճատև ժամանակահատվածում (470&mdash;474թթ.):</p> <ol> <li style="text-align: justify;">&nbsp;Ներսես Մեծ կաթողիկոսի՝ թոքերում ուռուցքի պայթելու հետևանքով մահանալուց հետո, որը զուգադիպեց Պապի մոտ ճաշկերույթին, 373թ., նա հօգուտ արքունիքի է գրավել եկեղեցու 7 բաժին հողից 5 - ը, այսինքն՝ պետականացրել է դրանք, վերացրել է տասանորդը: Եկեղեցուց գանձած հողերը շնորհել մանր ազնվականներին, որոնք ծառայում էին բանակում:</li> <li style="text-align: justify;">&nbsp;Հազարավոր կույսերի հանելով կուսանոցներից՝ հրահանգել է նրանց ամուսնանալ, նպաստելով ազգի վերարտադրմանը: &nbsp;</li> <li style="text-align: justify;">Երեցների և սարկավագների եղբայրներին և որդիներին, անկելանոցներում պատսպարված բազում անձանց պարտադրել է ծառայել բանակում`&nbsp;նպաստելով նրա ուժեղացմանը:</li> <li style="text-align: justify;">&nbsp;Եկեղեցական բարձրաստիճան անձանց իրավունքները քաղաքական առումով սահմանափակել է:</li> <li style="text-align: justify;">&nbsp;Ներսեսի մահից հետո կաթողիկոս է նշանակել Հուսիկ &ndash;Շահակին, որն Աղբիանոսի հեթանոսական տոհմից էր: Նրան չի ուղարկել ձեռնադրվելու Կեսարիայի մետրոպոլիտի կողմից, որի հետևանքով Հայոց եկեղեցին խզել է իր հարաբերությունները հունական եկեղեցու հետ և դարձել լիովին անկախ և այդպիսին է մինչ օրս:</li> </ol> <p style="text-align: justify;">Պապի արտաքին քաղաքականության մասին չենք ուզում մանրամասնել, որովհետև այսօրվա մեր հետապնդած խնդրից դուրս է: Միայն ավելացնենք, որ նրա պետականամետ և պետականաստեղծ գործելակերպն արտահայտվում է նաև արտաքին ճկուն քաղաքականության մեջ, որի արդյունքում գրեթե վերականգնվեց Մեծ Հայքի թագավորության տարածքային ամբողջականությունը, քանի որ նրան միացրեց Արցախը, Փայտակարանը, Պարսկահայքը, Կորճայքը, Աղճնիքը, Ծոփքը: Այս ամենից հետո հարց է առաջանում՝ որն է Պապի մեղքը, որ նրան քննադատում են շատ հոգևորականներ և հակաիշխանականներ: Այն, որ թուլացրե&deg;ց եկեղեցուն: Բայց մի&deg;թե այսօրվա եկեղեցին կարող է դեմ լինել կամ դեմ է մեր պետականության հզորացմանը: Որ նպաստեց մեր ազգի վերարտադրությա&deg;նը, բայց եթե ազգը վերանա, կազմալուծվի և քանդվի՝ ու&deg;մ է պետք եկեղեցին: Որ հզորացրե&deg;ց հայոց բանակը, նաև` ի վնաս եկեղեցու: Բայց այսօր մեր եկեղեցին մի&deg;թե&nbsp;կուզենա թույլ բանակ, պետականազուրկ ազգ՝ նախկինի նման հետամուտ լինելով միայն հավատի և բարոյականության խնդիրներին, երբ մենք այլ տերությունների էինք մաս կազմում: Բնավ, նման մտածողության նշույլ անգամ չենք ուզում ունենալ: Պապի նման քաղաքականությունը, ցավոք, իր դեմ տրամադրեց ոչ միայն Հռոմին, այլև հայ նախարարների, որոնց մեջ պետք է փնտրել նաև այն անձանց, որոնք, թաքուն տրվելով Հռոմի դավերին,&nbsp;նպաստեցին Հայոց երեիտասարդ մեծ արքայի (նրան մեծ է կոչում և Փավստոսը, որը թողած մատնանշվում է միայն նրա այն խոսքերը, որոնք հեքիաթապատում զրույցներ են) ողբերգական սպանությանը, որի մասին կարդալիս լցվում ես խորունկ դառնությամբ և անամոքելի ցավով: Անդրադառնալով այս ամենին`&nbsp;մենք ամենևին նպատակ չունենք այն տպավորությունն ստեղծելու, թե ներկայիս վերոնշյալ պրոցեսների ընթացքում կողմ չենք եկեղեցու պատմության դասավանդմանը: Պարզապես, պետք չէ&nbsp;հանուն նպատակների իրականացման աղարտել մեր պատմությունը, շահարկել սուբյեկտիվ պատճառներով գրված փաստերը`&nbsp;առանց խորանալու պատմական դեպքերի ծալքերի մեջ ստվերել մեր մեծերին, որոնց մեջ ցավոք այնքա&tilde;ն քիչ են Պապի նման մեծությունները: Փոխանակ քաղենք մեծ արքայից ուսանելի դասերը, ճղճիմ վեճերով փորձում ենք արժեզրկել նրան: Եկենք ամեն ինչի հիմքում դնենք ճշմարտությունը, հակառակ դեպքում ավելի ու ավելի կմոտենանք անդունդին:</p>