«ԶՈՐԱՎԱՐ ՍԵՊՈՒՀ» ՊԱՏՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔ

Ազատամարտիկ, պատմաբան, հրապարակախոս Սարգիս Հացպանեանի ֆեյսբուքյան էջից.

Լոս Անջելեսում հրատարակվող ՆՈՐ ԿՅԱՆՔ պարբերականում 1994 թ. փետրվարի 17-ին լույս տեսած սույն հոդվածը կարող է հետաքրքրություն ներկայացնել՝ բոլշևիկյան «հեղափոխության» կերտիչների ու Սովետական Ադրբեջանի իշխող դասի մի շարք ներկայացուցիչների ԻՐԱԿԱՆ անունների ճշտման առումով։

Գրեց՝ ՍԵՐՈՎ ԿՈՆՍՏԱՆՏԻՆ ՆԻԿՈԼԱԵՎԻՉ (Բաքվի նախկին բնակիչ, հանրապետության վաստակավոր բժիշկ, ծնված 1932 թվականին)

Քչերի համար է գաղտնիք, որ աշխարհի զանազան երկրներում հրեական բնակչությունը միավորվելով գաղտնի համայնքների մեջ, նշանակալից դեր է կատարում տվյալ հրկրի քաղաքական կյանքում։

Անկախ քանակից, հրեական համայնքը, օգտագործելով իր այս կամ այն առավելությունները, աստիճանաբար ու հետևողականորեն թափանցում է երկրի տնտեսական ու քաղաքական հյուսվածքի մեջ, մասնակցում կենսական խնդիրների առնչությամբ ընդունվող որոշումների զործընթացին:

ԽՍՀՄ զրեթե բոլոր տարածաշրջանների քաղաքական ու տնտեսական կառուցվածքում հրեաները կարևորագույն դիրքեր են զբաղեցնում։

Բացառություն չէ և Ադրբեջանը, որը ձևավորվեց որպես վարչական միավոր Կամենևի (Ֆայերման) և Ձինովևի (Անֆելբաում) քրտնաջան ջանքերով։

Հայտնի է, որ հենց Կամենև-Ֆայերմանն էր ԽՍՀՄ հարավային սահմաններում մի ամբողջ շարք թուրքական վարչական միավորների ստեղծման նախաձեռնողը։ Նա էր և 1920 թվականին, Բաքվում արևելքի ժողովուրդների համագումարի կազմակերպիչը. որտեղ հռչակվեց Թուրքիայի և մուսուլմանական աշխարհի հետ բոլշևիկների սերտ միության մասին։ Տրոցկին (Բրոնշտեյն) ռազմահեղափոխական կոմիտեի նիստերի ժամանակ բազմիցս արտահայտվել է թուրք բնակչության իրավունքների ընդարձակման օգտին, ի հաշիվ մնացյալ ժողովուրդների Թուրքիայի հետ դաշնակցային հարաբերությունների բարելավման նպատակով։

Միանգամայն անբացատրելի է մնում, թե ինչու մուսավաթական բանակը զենքը ցած դրեց 11-րդ կարմիր բանակի առջև, թե ինչպես գործնականում խաղաղ ճանապարհով իտրհրդային իշխանություն հաստատվեց Ադրբեջանում, և այդ “թուրքական” պետությանը կցվեցին հսկայական հողային տարածքներ՝ աոանց դրանց բնակչության ազգային կազմի որևէ նկատառման։

1918 թվականի սեպտեմբերին Բրոնշտեյն–Տրոցկու ջանքերով Բաքվում ոչնչացվեց բոլշևիկ-իդեալիսաների (Շահումյան, Ջափարիձե, Կագանով) կառավարությունը և կազմավորվեց սալոնիկյան գաղտնամասոնական օթյակի շահերը ներկայացնող նոր կառավարություն, որը ղեկավարում էին ծպտյյալ հրեաներ՝ Խան Խոյսկին (Խաքան Մուլաեֆ), Գոզինսկին (Պիրի Ավիդեյ բեյ Ղավիթ), Խոսրով Սուլթանբեկը (Աբրահամ Ասաֆ), Աշուրովը (էմանուել Լաշզեր Սողոմոն), Ռասուլովը (Ռաֆիմ Իսահակ Սալահ), Քերիմ Փաշաևը (Իսահակ Ռեբ) և այլն։

Ստալինյան շտաբի և մուսավաթական կուսակցության, Քեմալ Աթաթուրքի (սալոնիկցի հրեա վաճառականի որդի), Խան Խոյսկու և վրացական մենշևիկյան կուսակցության (Լևանտի լեռնային մասոնների 5-րդ օթյակը) միջև միջնորդի դերը կատարում էր Լեյբա Բերշկովիչը (նույն ինքը՝ Լավրենտի Բերիան, ծխախոտի հրեա վաճառականի և մենգրել գեղջկուհու տղան)։

Ներկայումս դեռ չպարզաբանված են մնում սալոնիկյան ծպտյալ մասոնական օթյակի (որ գործում էր “Իթթիհադ վե Թերաքքի” թուրքական կուսակցության անվան տակ) և բոլշևիկյան “Գոլուբոյ դրակոն” մասոնական օթյակի ծրագրերը։ “Գոլուբոյ դրակոն” մասոնական օթյակի անդամներ էին՝ Տրոցկին, Ռադեկը, Բելլա Կունը, Բերիան, Մոլոտովը. Լիտվինովը. Կագանովիչը, Բրեժնևը, Սուսլովը, Մալինովսկին, Գրոմիկոն, ակադեմիկոսներ Արբատովը, Ալեքսանդրովը, Պրիմակովը և այլն։

Վերոհիշյալ մասոնա-հրեական օթյակները ձգտում Էին Կալմիկիայի, Դաղստանի, Ադրբեջանի և Թալիշստանի վրա ստեղծել հրեական Հազարետ-Իսրայելիտ պետությունը։

Այլացեղ բնակչության հուդայականացման առումով Աղրբեջանը պիտի դառնար փորձադաշտ եվրոպական հրեության “աշկենազիների” ղեկավարությամբ։

Ի միջի այլոց, Բրեժնևի կինը Դինա Պաուլուսովնան (Շիզոտեյ-Մարդակեվիչ), Ահարոն Սիմանովսկու փոքր եղբոր աղջիկն Էր։ Սիմանովսկին Ռասպուտինի քարտուղարն էր. իսկ սա, իր հերթին, Հրեական համաշխարհային կոնգրեսի նախագահ Խայիմ Վայսմանի ամենամոտիկ ընկերը։

Հազարեթ-Իսրայելիտ-Ադրբեջանի ստեղծման ծրագրերի միակ և ոչ այնքան հավաստի աղբյուրը Ստալինի կնոջ եղբոր՝ Մոզես (Մովսես) Ալիլուևի հուշագրերն են՝ հրատարակված 1951 թվին, Հայֆա քաղաքում (Իսրայել)։

Շիրվանի (Խորհրդային Աղրբեջանի) տարածքը միջազգային հրեական կազմակերպությունների կողմից հրեական պետության համար կենսական տարածք է համարվում հետնյալ հիմունքներով։

Ինչպես հայտնի է, պոլովցիների կողմից Խազարական թագավորության կործանումից հետո այդ թագավորության թուրք–հուդայական բնակչությունը գրեթե ամբողջությամբ տեղափոխվեց Շիրվանի հարթավայրերը։

Այդպիսով, համարում են հրեաները, Շիրվան տեղափոխված առաջին թուրքերի արյան մեջ Թալմուդի գաղափարներ են ներդրված։

Հուդայականության երկրորղ կարևոր աղբյուրը թաթարներն են՝ իբր իրանցիներ, սակայն իրականում արաբների հետնորդներ, ինչն ապացուցվում է նրանց սեմիթական դիմագծերով։

20-րդ ղարի սկզբին թաթերը (լեռնային հրեաներ) Շիրվանի հինգ գավառներում բնակչության 40-50 %-ը, իսկ Ապշերոնի թերակղգու 45 գյուղերում՝ 90 % էին կագմում։ Նշանակալից էր նրանց քանակը նան Դաղստանի քաղաքներում։ Հետնաբար ներկայիս աղրբեջանցիների 30 %-ի նախահայրերը հուդայականություն են դավանել։

1920 թվականի գարնան վերջին դեռ Թեոդոր Հերցլի կողմից Վիեննայում հրատարակվող ժամանակներից սիոնիզմի պատգամախոս “Երիտասարդ Սիոն” թերթը գրել է, որ Կովկասում ստեղծվել է հրեական պետություն Ադրբեջանը, որը կոչված է կլանելու և հրեականացնելու ամբողջ տարածաշրջանը։

Հակել Ստեյնիցի (թղթակից՝ լեհական Կրակով քաղաքից) հոդվածում նշված է, որ Սդրբեջանի մուսուլմանական արտաքինն օգտագործվում է Թալմուդի ն հրեական ոգու քաղաքականության քողարկման համար։

Ադրբեջանական կառավարության ղեկավար Նարիման Նարիմանովը լեռնային հրեա էր։ Ստալինը նրան ոչնչացրեց Զինովևի հետ բարեկամության և քաղբյուրոյում իր դեմ դիմադրությանը մասնակցելու համար։

Շիրվանի տարբերակը, այնուհանդերձ, հրեական պետություն ստեղծելու պահեստային տարբերակ էր, այն պարագայում, եթէ. Բալֆուրի հռչակագրի իրագործումը տապալվեր։

Շիրվանի տարբերակը գրավիչ էր երեք պատճառներով։

Նշանակալից հրեա բնակչության և հրեա նախնիներից սերած բնակչության առկայությունը (մինչև մեկ միլիոն մարդ),

Ռազմական նպաստավոր դիրքը,

Վառելանյութի հարուստ պաշարները (Բաքու–Գրոզնի)։

Երբ ակնհայտ ղարձավ, որ Բալֆուրի հռչակագրի Պաղեստինի հրեականացման մասն իրագործվում է, Շիրվանի տարբերակը դարձավ փորձնական։

Այսինքն՝ ձեռնարկվեց հրեական ղեկավարությամբ և իրանա-արիական մշակույթի նշանակալից ազդեցության տակ գտնվող մի “թուրքական” պետության ստեղծումը։

Կիրովին Բաքվից վտարելուց հետո ադրբեջանական կառավարությունը գլխավորեց Միր-Ջաֆար Բաղիրովը (Մեիր Ջաֆարիմ Բոզում), սալոնիկցի ծպտյալ հրեա, Տոբիաս էլիաշ Բոզումի տղան։ Ինքը Տոբիաս Բոզումը, թուրքական հետախուզության սպա Էր՝ քայքայիչ աշխատանք տանելու համար ուղարկված Անդրկովկաս։

Մեիր Ջաֆարիմ Բոզում-Բաղիրովն ամուսնացած էր Հրեական համաշխարհային կոնգրեսի նախագահ Խ. Վայսմանի կնոջ՝ անգլիական պրոֆեսիոնալ հետախուզուհի էլիզ Հենրիխի Սենյավսկու (էսֆիր Գիրշովնա Սենկևիչ) ազգականուհու հետ։ Մեիր Ջաֆարիմ Բոզումին իշխանությունից ղրկելը մեծ հարված էր ադրբեջանական հրեականությանը։

Ադրբեջանական հրեականության ոսկե դարն սկսվեց 1970-ական թվականների վերջերին. երբ անողոք պայքար ծավալվեց երեք քաղաքական տոհմախմբերի Նախիջևանի. Գյանջայի և առավել հզոր ու հրեականացված Շուշիի տոհմախմբի միջև։ Վերջինս մեծ ազղեցություն ուներ մտավորականության, մուսուլմանական հոգևորականության և իրավազուրկ զանգվածների շրջաններում։

Այս առումով հետաքրքիր է Իսրայելի Հայֆա քաղաքում ստեղծված Բաքվի հրեաների կենտրոնը՝ իր ռադիոկայանով. պարբերականով և Բաքվի ազգականների հետ կապի գրասենյակով։

Այսպես, Ադրբեջանի բնակիչների բոլոր արտասահմանյան այցելությունների 55 %-ը բաժին է ընկնում Իսրայելին։ “Իսրայելի ձայն” ռադիոկայանը պարբերաբար հաղորղումներ է տալիս Բաքվի հրեաների համար։

Բաքվի հրեականության հաղթահանդեսը ղարձավ Աբդուլ Ռահման Վեզիրովին (նույն ինքը Աբբա Դավիթ Զիֆոն) Ադրբեջանի կոմկուսի Կենտկոմի առաջին քարտուղար նշանակելը։

Աբբա Դավիթ Զիֆոնը (Վեզիրով) մոր կողմից Պֆալցհոլց է և ամուսնացած ԽՄԿԿ կենտկոմի քարտոււլար Լիգաչովի կնոջ (ուկրաինական հրեուհի) ազգականուհու հետ։

Հրեաներ են.

162 հիմնարկ-ձեոնարկությունների տնօրեններ,

38 ԲՈւՀ-երի և գիտահետազոտական ինստիտուտների տնօրեններ,

255 կուսակցական բարձր պաշտոնյաներ և հանրապետության ստեղծագործական միությունների նախագահներ,

11 շրջկոմի քարտուղարներ,

Շուրջ 14.000 ուսուցիչներ, ղասախոսներ, թղթակիցներ, թերթերի գլխավոր խմբագիրներ (“Բակինսկի ռաբոչի”, “Վիշկա”, “Մոլոդյոժ Ազերբայջանա” և այլն)։

Հանրապետության հեռուստատեսությունն ամբողջությամբ գտնվում է հրեաների ձեռքում։ Հրեա է հայտնի պատմաբան Զիա Բունիաթովը (Զիա Բոնիմ), որին Բաղիրով-Բոզումը 1954 թվականի ապրիլին հանձնարարեց ստեղծել աղրբեջանցիների հուդա-սեմիտական ծագման տեսություն։ Սակայն Բաքվի հրեականության իսկական ղեկավարը Աղրբեջանի կենտկոմի պետական–իրավական բաժնի պետ Դաշտամիրովն է (նույն ինքը՝ Դաշենսկի ժելեզնյակով)։

Պատմությունը դեռ պետք է պարգաբանի Անդրկովկասում ագգային ընդհարումների սրման պատճառները։

Ադրբեջանի թուրք-իսլամական կուսակցության ղեկավար Վահաբ Զադեն (ծագումով պարսիկ) “Գայգի” հասարակական կազմակերպության ժողովում՝ 1989 թ. մայիսին ասաց. “Այժմ և միշտ խաղաղություն ու համաձայնություն կլիներ Անդրկովկասի ժողովուրդների միջև, եթե չլիներ հրեական հզոր խմբավորումների գործունեությունը, որոնք վաղուց են գրավել իշխանությունն Ադրբեջանում և Վրաստանում. իսկ այժմ ձգտում են գրավել իշխանությունը Հայաստանում”։

ՆՈՐ ԿԵԱՆՔ, ԺՁ. ՏԱՐԻ, ԹԻԻ 10, 17 ՓԵՏՐՎԱՐ 1994 – Լոս Անջելես, Վավերաթուղթ

www.hayagitaran.am/2013/09/id-2569.html