«ԶՈՐԱՎԱՐ ՍԵՊՈՒՀ» ՊԱՏՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔ

Նախիջևան կատարած այցից հետո Էրդողանը հայտարարեց, որ եթե Հայաստանը չհամաձայնի Զանգեզուրի միջանցքի բացմանը, ապա Թուրքիայից Նախիջևանով դեպի Ադրբեջան ճանապարհը կանցնի Իրանով, Իրանն արդեն նախնական համաձայնություն է տվել դրան: Բայց ուրախանալու ոչինչ չկա, քանի որ այդ ամենը հավելյալ խնդիրներ է առաջացնում: Նախիջևանում նաև խոսում են, որ Իգդիր-Նախիջևան գազատար է կառուցվելու: Հաշվի առնելով այն, որ Թուրքիան էներգակիրներ չունի, գուցե և խոսքը գնում է այն մասին, որ ոչ թե Իգդիրից է գազ գնալու Նախիջևան, այլ հակառակը:

Այստեղ մի շարք հարցեր են ծագում: Եթե թուրքերի ցանկությունը Ադրբեջանի հետ կապվելու համար գազային ճանապարհն էր, այդ դեպքում ի՞նչ իմաստ ուներ Զանգեզուրի ավտոճանապարհի մասին այդքան աղմուկն ու պատերազմի հավանականությունը: Իսկ գուցե Զանգեզուրի ավտոճանապարհ ասվածն ընդամենը հերթական բլեֆն էր, որով պարզապես փորձում էին շահագրգիրռ կողմերից մեկն ու մեկին բարոյական վնասի փոխհատուցում տալ: Այդ կողմը կարող է լինել Ռուսաստանը: Զանգեզուրյան «ցամաքային» ճանապարհ գլխավոր շահառուն եղել և մնում է Ռուսաստանը, որը չի ցանկանում իրադարձություններից դուրս մնալ: Թեև հենց ռուսներն են այդ «միջանցքը» համարում «ՆԱՏՕ-յական», բայց դա այնքան էլ արդար չէ, քանի որ թուրքերի կողմից առևտուր կատարվում է և՛ ՆԱՏՕ-ի հետ, և՛ ռուսների: Բայց ռուսներին ձեռք չի տալիս առևտրային կողմ լինելու դերը, չափից ավելի շատ ներդրում է արել, չափից ավելի շատ հարաբերություններ են փչացրել, որպեսզի գոհանա ընդամենը առևտրական կողմի դերով: Ռուսները ցանկանում են լինել վերահսկողի դերում: Իսկ վերահսկման ամենալավ ճանապարհը Սյունիքով անցնողն է:

Ընդ որում եթե Ադրբեջանը որոշել է գազ տանել դեպի Իգդիր Իրանի տարածքով ի հեճուկս Զանգեզուրի միջանցքի, ապա դա նշանակում է պարսկական էներգակիրների արհամարհում, ինչը պարսիկները չեն կարող թույլ տալ: Ու գուցե հենց դրա համար էլ Իրանին կհանձնվի իրենց տարածքով անցնող ցամաքային ճանապպարհը: Եթե Ադրբեջանի կողմից գազը հասավ Իգդիր, հնարավոր է այն ինչ որ կերպ գնա նաև Եվրոպա: Բայց արդյո՞ք Ադրբեջանն ունի այնքան գազ, որ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհանից բացի աշխատեցնի նաև Նախիջևան-Իգդիրը: Եթե ոչ, այդ դեպքում ադրբեջանցիները կարող են «վաճառել» ռուսական էներգակիրները՝ Ռուսաստան-Ադրբեջան-Սյունիք-Նախիջևան-Իգդիր ճանապարհով: Ռուսներին պետք է, որ դա անցնի Սյունիքով, հակառակ դեպքում իմաստ չկար այս ամենը սկսելու: Ռուսներին կարող է հակադրվել մի կողմից իրանական, մյուս կողմից՝ միջինասիական գազը: Իրանականի դեպքում ռուսները չեն ցանկանա կտրուկ կերպով մեկուսացնել Իրանին, քանի որ Իրանը հիմա կարևոր է ռուսների համար, բայց միայն առայժմ: Ինչ վերաբերում է միջինասիական էներգակիրներին, ապա այստեղ ավելի շատ մտածելու հարց կա: Ռուսները կարող են ստիպել, որ այնտեղի էներգակիրները իրեն վաճառվի և դրանով իսկ նաև զսպեն Չինաստանին՝ միաժամանակ արժեզրկելով իրանական նավթն ու գազը: Իսկ այն, որ Իրանը նախնական համաձայնություն է տվել իրա տարածքով նախագծված ճանապարհին, ոչ մի գրամ չի թուլացնում լարվածությունը Հայաստանի հանդեպ, քանի որ այս դեպում կարևոր Զանգեզուրի միջանցքը դառնում է հավելավճար: Ընդամենը: Ի դեպ, գազի թեմայով չմոռանանք նաև, որ «Թուրքական հոսք» գազատարը հիմա լավագույն վիճակում չէ: Սև ծովի տակով անկացվող գազատարը հիմա լավագույն հենարանը չէ, որովհետև Սև ծովը դեռ բազմաթիվ վիճելի տարածքներ ունի և դեռ պարզ չէ, թե գազատարը ընդհանրապես կարդարացնի՞ հույսերը թե ոչ:

Այս ամենն ուղիղ շարունակությունն է ավելի վաղ հիշատակված G-20-ի հրապարակած քարտեզի, որում Իրանն ու Թուրքիան բացակայում էին: Ինչպես և կանխատեսվել էր, Թուրքիան շատ արագ բողոքեց այդ քարտեզի դեմ և առաջարկեց փոփոխել երթուղին՝ դրա մեջ մտցնելով Քաթարը, Իրաքը, Թուրքիան: Սա հավակնոտ, բայց ոչ այնքան հավանական է, որովհետև գոնե Իրաքը անկայուն պետություն է և հայտնի չէ, թե նրա հետ դեռ ինչ կպատահի: Թուրքերի առաջարկած նոր երթուղին ոչ միայն Իրանին չի ներառում, այլև դուրս է թողնում Իսրայելին, ինչը չի կարող նոր հուզումներ չառաջացնել: Թուրքիան չի կարող Իսրայելին դեմ գնալ, բայց ճանապարհը ևս շատ կարևոր է: Բազմիցս նշվել է, որ ներկայիս ժամանակներում պատերազմ մղվում է ոչ այնքան ռեսուրների համար, որքան՝ լոգիստիկայի, այս դեպքում ճանապարհներից զուրկ Թուրքիան դառնում է ամորֆ ու կտրված մի երկրամաս:

Գանք մեր տարածաշրջան: Ինչպես տեսանք, Ադրբեջանի հարձակումը Արցախի վրա, կատարվեց նույն կերպով ինչ և 2020թ., այսինքն ոչ ոք սկզբունքորեն դեմ չէր այդ ամենին և խոսքը հումանիտար իրավիճակից այն կողմ չգնաց: Ռուսաստանը խիստ դատապարտեց տարածաշրջանում միջազգային առաքելության հաստատման առաջարկն ու սկսեց Ադրբեջանի փաստաբանությունը կատարել, ասելով, որ առանց Բաքվի համաձայնության, դա չի լինի: Իսկ գուցե Բաքուն ավելի համաձայն կլինի այդ միջազգային առաքելության գնով վերջապես ազատվել Ռուսաստանից, որն Արցախը վաճառելու համար անընդհատ նոր գին է ուզում ադրբեջանցիներից ու հայերի դեմ տարած ռազմական հաղթանակն արդեն շատ թանկ է սկսում նստել Բաքվի վրա: Նկատենք, որ ռուսներն ավելի դեմ են այդ միջազգային առաքելությանը, քան նույնիսկ Բաքուն, քանի որ եթե միջազգային առաքելությունը, այսինքն ՆԱՏՕ-ն մտավ Սյունիք ու Արցախ, ապա ռուսներին մնում է միայն լուռ հեռանալ այստեղից: Ադրբեջանը, չի բացառվում, որ կօգտվի արևմտյան աջակցությունից՝ ռոսւներին հեռացնելու և պարտքերը ջրելու համար: Ռուսները ամեն ինչ կանեն չգնալու համար: Նույնիսկ եթե Իրանն ու Ադրբեջանը և Թուրքիան ցանկանան ճանապարհն անցկացնել առանց Հայաստանի, Սյունիքը պետք է դառնա ռազմական թատերաբեմ: Ռուսները դիվանագիտությունից թույլ են, նրանք սիրում են կիսասառած կոնֆլիկտներ և անվերջ շահարկումներ: Դրա լավագույն օրինակներից Արցախն է, այդ իրավիճակը սպառնում է նաև Սյունիքին:

Ամեն դեպքում, ով ում ինչ էլ խոստանա, արվելու է Հայաստանի ու հայերի հաշվին: Այնպես ինչպես 2020-ի պատերազմը թույլ տվեց Իսրայելին ու Թուրքիային, այսինքն արևմուտքին իր հարցերը լուծել իրանական միջուկային ծրագրի հետ ու Ռուսաստանը նախապատրաստվեց ուկրաինականին, այնպես էլ հիմա է մեծ առևտուր գնում: Ցավոք սրտի մենք այս պահին միջազգային ասպարեզում դերակատարում չունենք և չունենք նաև կամք այդ իրադարձություններին մասնակցելու առումով:

Տարածաշրջանում պատերազմի վտանգը թուլացել է չնչին չափով և ամեն վայրկյան կարող է պայթել:

Արայիկ Մկրտումյան
«Զորավար Սեպուհ» վերլուծական կենտրոնի գիտաշխատող